علم، به عنوان خواستگاه پیشرفت و تکامل بشر، از دو طریق بر زندگی انسان اثر می گذارد. با نخستین راه آن همه آشنا هستند، یعنی به طور مستقیم و البته در مواقعی به طور غیر مستقیم. به عبارت دیگر، علم وسائلی به وجود می آورد که زندگی بشر را کاملا دگرگون می سازد. دومین را نیز خصلتی آموزشی دارد که بر مغز ها اثر می گذارد و چندان دور از تصور نیست که این اثر اخیر، از نظر قاطعیت، دست کمی از نخستین اثر علم داشته باشد.
چشمگیر ترین اثرات کاربردی علم آن است که به ابداع چیز هایی میدان می دهد که بر غنای زندگی می افزایند، هرچند که آن را پیچیده تر هم می کنند. برای مثال، می توان از اختراع نیروی برق و روشنائی، راه آهن، هواپیما و مانند این ها نام برد. دستاورد های حیات بخش زیست شناسی و علوم پزشکی را نیز باید به موارد بالا بیفزائیم.
مهمترین سودمندی علمی همه ی این اختراعات برای انسان آن است که او را از اسارت دردناک و مشقت بار فعالیت بدنی، که تا اندکی پیشتر، برای حفظ زندگی بخور و نمیر، ضرورت مطلق داشت، می رهاند. یعنی اگر بخواهیم از لغو بردگی در روزگار خویش سخن بگوئیم، بی گمان می بایست به سراغ پیامد های عملی پیشرفت علم برویم. از سوی دیگر، تکنولوژی یا علم کاربردی، بشریت را با مسائلی بسیار خطیر مواجه ساخته است که بقای واقعی بشر، در گرو حل رضایت بخش آن هاست. در واقع، موضوع این راه حل ها، ایجاد نوعی نهاد ها و سنت های اجتماعی مصلحت آمیز و مطلوب است که بدون آن ها، ابزار های جدید، به طرزی اجتناب ناپذیر، بدترین نوع فاجعه ها را به بار خواهند آورد.
امروزه، وسائل و ابزار های مکانیکی تولید در اقتصادی نابسامان، این نتیجه را داشته است که دیگر بخش عظیمی از انسان ها، برای تولید کالا مورد نیاز نیست، و بنابراین از جریان امور اقتصادی حذف می شود. پیامد های آنی این وضع عبارتند از، تضعیف قدرت خرید و کاهش ارزش نیروی کار به سبب رقابت مفرط، و این ها مسائلی هستند که در فاصله های پیوسته ی کوتاه تر، موجبات فلج وخامت آمیز امور تولیدی را فراهم می آورند. پس بشر خواه یا ناخواه، در مبارزه ای برای سازگاری با این شرایط جدید درگیر شده است، مبارزه ای که اگر نسل ما، با درک صحیح و منطقی جایگاه علم و دستاورد های آن، خود را همطراز وظایفش احساس کند، احتمالا به رهایی واقعی بشر منجر خواهد شد.
تکنولوژی، فاصله ها را نیز کوتاه تر کرده و وسائل تخریبی و بغایت مؤثری پدید آورده است، که در دست ملت هایی با داعیه ی آزادی عمل نامحدود، به صورت تهدیدی جدی برای امنیت و حتی بقای بشر در آمده اند. این موقعیت حاضر، مستلزم قدرت قضائی و اجرایی یگانه ای یرای سراسر کره ی زمین است و البته ایجاد چنین قدرت مرکزی، با مخالفت های شدید کشور های صاحب تکنولوژی روبرو خواهد شد. بنابراین، در این مورد، در کانون مبارزه ای قرار گرفته ایم که نتیجه ی آن سرنوشت انسان ها را رقم خواهد زد.
از افتخارات جاودانه ی علم این است که، با تأثیر گذاردن بر ذهن، احساس ناامنی آدمی در برابر خویشتن و در برابر طبیعت فائق آمده است که البته این امکان در ادوار به دور از علم و فناوری وجود نداشت که تنها به وسیله ی فکر و اندیشه، بتوان به نتیجه گیری هایی رسید که آن ها را از طریق استدلال، به عنوان اصول منطقی و عقلانی پذیرفت. اما متأسفانه استبداد های امروزین و عوارض ویران گر آن ها، به خوبی نشان می دهد که ما تا چه حد، از این کاربرد سازمان یافته ی دستاورد های علمی نوین، به سود بشر دور افتاده ایم. در این اوضاع و احوال جاری، نوعی راه حل بین المللی را ایجاب می کند که شالوده های روانی آن هنوز استوار نشده است.
در پایان می توان گفت، که مردم عادی تنها تا حدی قادرند جزئیات پژوهش های علمی را دنبال کنند. اما دست کم می توانند این پیروزی بزرگ را به ثبت برسانند و آن این که، اندیشه ی انسانی (به عنوان جایگاه بارز علم) قابل اتکاست و قوانین طبیعت، جهان شمول است.
مهدی آرام
تخلیص و برگرفته از کتاب حاصل عمر انیشتین
منبع: آلبرت اینشتین؛ ترجمه ی ناصر موفقیان؛ حاصل عمر؛نشر علمی فرهنگی کتیبه؛ 1385؛ چ 2؛ صص 122 تا 125
